Dagens blogg er ein oppsummering av ein presentasjon eg heldt på Nordea sitt årlege bankseminar på Grand Hotel i Oslo, 12. mars 2025. Presentasjonen handla om norske bankar framleis er attraktive investeringar, i ei tid der næringa opplevar ein del endringar og mange bankar vel å slå seg saman.

Det korte svaret er ja. Me er har tru på at norske bankar framleis vil vere gode investeringar. Dei opererer i ein sterk økonomi, der kundane, både direkte og indirekte, dreg nytte av ein solid velferdsstat. Bankane har til dels geografiske kjerneområde, der delvis begrensa konkurranse gir gode marginar og lønnsemd. Etter nokre år med lågare volumvekst, er appetitten etter lån stigande, noko som er støtta av underliggjande økonomisk vekst og ei revidert utlånsforskrift. Samstundes har lånetapa vore låge, trass høgare renterekning for bankkundane. I åra framover gir kunstig intelligens rom for auka effektivisering, kanskje særleg i møte med risikohandtering mot organisert kriminalitet. På inntektssida nyt bankane godt av utsette rentehevingar, og nylege inflasjonstal for Noreg minskar sjansen for rentekutt, og kan bidra til å forlenge den gode innteninga.

Bankar på børs har vore eit eventyr. Det handlar både om gode driftsresultat, men óg om lågare prising enn børsen generelt. Framleis er det slik. Det gir rom for god avkastning i åra som kjem.

Bankane i Noreg har ein god posisjon. Dei sel produkt alle treng i løpet av livet, og opererer generelt i ein sterkt regulert marknad med store inngongsbarrierar. Ein treng konsesjon, kapital, administrasjon og distribusjon. Trass i at bank i større grad har blitt digital butikk, er det likevel ikkje lett å starte nytt. Dei gamle er framleis eldst, og banknæringa har vore dyktige på å omstille seg. Spådomar om at næringa skulle takast over av teknologi-gigantar har aldri slått til.

Bank handlar likevel i stor grad om makro-risiko, trass i store forskjellar mellom einingane. Sjølvsagt er det gode høve for ein bank å gjere det dårleg på utlånssida, ha dårleg kostnadskontroll eller prise låna feil. Men i det større biletet handlar det óg om kva miljø ein opererer i. Og i Noreg er det godt å vere bank: for det første er marknaden framleis til dels geografisk splitta, med regionbankar som er sterke i sine område. Samstundes har me ein sterk velferdsstat som reduserer risiko: Staten vil ikkje «baile ut» bankane, men ein sterk velferdsstat gjer at folk flest - bankkundane - ikkje må gå frå hus og heim. Velferdsnettet gjer at folk har ei inntekt til å betjene boliglån og nytte seg av butikkar og service-tilbod, óg i vanskelege tider. Det bidreg til stabilitet og låge tap i personmarknaden og, indirekte, i bedriftsmarknaden.

I dette miljøet har norske bankar vore dyktige. Konkurransen har vore moderat nok til at dei har kunne tene gode pengar. Men dette er berre éin del av biletet. Som grafen under syner, er ikkje bankane sine marginar (rentepåslaget) på boliglån noko særleg større i Noreg enn i andre europeiske land. Den andre sida av biletet er kostnadane og lånetapa. Norske bankar har vore dyktig til å effektivisere og kutte kostnader, og lånetapa har sidan bankkrisa generelt vore låge. I Noreg går om lag 35-40% av inntektene i store bankar bort i driftskostnader, medan snittet for Europa ligg på om lag 60%.

Det er hovedårsaka til at avkastninga på børs har vore særs god. Hadde ein investert 1 million kroner i sparebankindeksen på Oslo Børs ved inngongen til dette årtusenet, ville denne ha vakse til 27 millionar i dag. Ein tilsvarande investering i hovudindeksen ved Oslo Børs hadde vakse til 8 millionar kroner, og verdsindeksen hadde gitt deg 6 millionar kroner, inkludert effekten av den svekka krona i perioden.

(Ein liten korreksjon: frå eg laga denne grafen for halvannan månad sidan, har sparebankane slått børsen, igjen. I dag er tala 29m, 8m og 5m)

Det er ikkje berre i dei siste åra avkastninga har vore god. Om me viser det same biletet på ein logaritmisk akse, ser me veksttakten jamnare.

Prisinga på børs er den andre delen av likninga. Bankane har vore underprisa samanlikna med Oslo Børs. Grafen viser pris mot bokført eigenkapital. For ein hundrelapp i bokført eigenkapital måtte du historisk ha betalt 120 kroner i bank, mot 160-180 kroner for børsen generelt. Ein skulle tru at den dyrare investeringa er dyrare nettopp fordi den vil gi ein høgare avkastning på eigenkapitalen. Men historia viser at Oslo Børs dei siste 20 åra har gjeve ein eigenkapitalavkastning på rundt 11 prosent, der bankane har gjeve 12 prosent.

I det sykliske biletet er det alltid bekymringar å tenke på. Då Noregs Bank heva renta i 2021 var frykta i første omgong, i 2022-2023, knytta til lånetapa. Hushaldningar, bedrifter og kommunar auka gjelda kraftig i løpet av det foregåande tiåret med låge renter. Rentebindinga var låg i hushaldningane og no kom den brattaste renteauken på lenge.

Resultatet har vore at norske hushaldningar brukar ein større del av inntekta si (om lag 16%) til å betene renter og avdrag. Men det er ein viktig forskjell mellom 1987-1993 og no: ein mykje større andel av lånebeteninga er no avdrag.  Avdrag er implisitt sparing, all den tid boligverdien held seg, og gir rom for kutt for å styrke hushaldningane sitt handlingsrom.

Resultatet har vore over forventning: tapa har vore låge,  som vist i figur 8. Bankane har i tillegg halde på tapsbuffarar avsett under pandemien og glatta ut desse til ein viss grad.

Inn i fjoråret var bekymringane mine i større grad knytt til utviklinga i rentemargin. Når rentene stig, er det vanskeleg for forbrukarar å orientere seg om kva som er ei god rente. No har rentene stabilisert seg, og det er lettare å reforhandle med  banken. Med ein avtakande kredittvekst kunne det gi auka konkurranse mellom bankane, og press på marginane.

Men her har det heller gått betre enn venta, frå eit investorperspektiv. For det første har kredittveksten auka, og med høgare etterspurnad etter lån, blir konkurransepresset (og prispresset) lågare. Utlånsforskriften er blitt endret (belåningsgrensa er auka frå 85% til 90%), og det bidreg óg. Tal frå Boligprodusentene viser teikn til noko betring i nyboligsalet, som vist under.

Og ikkje minst: sentralbanken har heva rentekurvene gong på gong, ettersom inflasjonen har vore vanskelegare å få bukt med enn tidlegare venta. Utsette rentekutt gir ein forlenga innteningstopp for bankane. For bankane er nemleg høgare renter betre enn lågare, all den tid dei ikkje blir så høge at dei triggar ein betydeleg auke i konkursar. Dagens nivå har vist seg å (førebels) vere bra i så måte. Når rentene etter kvart blir sett ned, vil utlånsrentene falle. Samstundes vil bankane sette ned innskotsrenter og rentene på innlån frå marknaden vil óg gå ned. Med andre ord vil bankane sine kostnader til finansiering gå ned i takt med lågare inntekter til utlån. Men på eit par områder vil bankane ikkje klare å kompensere for lågare renter: det er på innskota som allereie er nær nullrenter (brukskonti). Det vil óg bli lågare forrentning på eigenkapitalen, som ikkje har ein eksplisitt finansieringskostnad som er knytta til renta.

Renta er høgst aktuell i desse dagar. 27. mars skal Norges Bank møtast for å vurdere styringsrenta. Sentralbanken har lenge antyda at dette er tidspunktet for første rentekutt. Det har påverka marknadsrentene,  medan enkelte bankar har allereie sett ned utlånsrenta i påvente av kuttet. Men førre veke fekk Noreg eit inflasjonssjokk. Tal frå SSB viste at inflasjonen auka kraftig i februar, og det siste året har prisveksten vore eitt prosentpoeng høgare enn økonomane venta.

Og så er det kostnadane. For ti år sidan var trenden å kutte filialar og årsverk i «kassa». I 2017 hadde me 5,5 bankfilialar per 100 tusen innbyggjarar. I 2023 hadde Italia framleis 34 filialar per 100 tusen tilsette. Norske bankar er altså svært effektivt drivne. Samstundes er trenden med filialkutt og reduksjon i årsverk snudd. Rune Bjerke spådde i 2017 at talet på DNB-ansatte ville vere halvert i løpet av fem år. Fasiten viste ein auke med 20%. Drivaren har mellom anna vore reguleringar og behov for tilsette som kan jobbe med etterlevelse av dette. Og så er det gode tider: plutseleg skal bankar ekspandere. Alle skal ha ein bit av kaka innan kapitallette inntekter, som sparing, og sparebanksjefane vil til Oslo.

Framleis er det rom for effektivisering, og kanskje er det kunstig intelligens som skal drive den neste bølga? I det lange biletet likar me banknæringa mellom anna som følgje av innovasjonen. Innskot og utlån er kanskje ikkje noko nyskaping, men bankane har lenge vore langt framme i å ta i bruk ny teknologi. Allereie i 1965 skipa ein Fellesdata, som var norsk bankvesen sitt første initiativ innan datateknologi. I 1977 kom minibanken til landet, i 1994 opna Sparebanken Hedmark telebank og i 1996 var same bank ute med Europa sin første nettbank. I 2006 var banken ute med mobilbank. Me fekk Skandiabanken som var filial-laus og etter kvart Bulder, som var hundre prosent mobilbasert.

Det er mange område bankane kan ta i bruk kunstig intelligens. Den amerikanske banken J.P. Morgan, som arbeider mykje med dette området, har identifisert 7 hovudpunkt, her gjengitt på nynorsk:

1. Forutseie og påvirke økonomiske system
2. Utrydde økonomisk kriminalitet (varsle og hindre)
3. Sikker frigjøring av data (deling utan å lekke sensitiv informasjon)
4. Perfeksjonere kundeopplevinga (forstå kunden sine mål basert på atferd)
5. Styrke tilsette (auke produktivitet og arbeidsglede)
6. Automatisere «compliance»
7. Etablere etisk og samfunnsnyttig KI

Det er alltid vanskeleg å sjå på førehand korleis ny teknologi skal verte nytta, men i ei tid der svindel og datakriminalitet er eit aukande problem, er det opplagt rom for betre hjelpeverktøy. Effektivisering av kundehandtering og auka forståing av risiko er óg område som på sikt kan betrast ved hjelp av kunstig intelligens. Fleire bankar er allereie i gong med å ta i bruk slik teknologi.

Det siste halvåret har det vore mykje prat om framtida til sparebankane. Me er inne i ei fusjonsbølgje, som har vore driven av stordriftsfordelar på kostnadssida, samt «regulatorisk arbitrasje» (at større bankar kan få ei fordel med at oppkjøpt volum kan løftast over på interne risikomodellar og dermed få lågare eigenkapitalbinding). Med innføringa av CRR3 blir sistnevnte arbitrasje mindre aktuell, men eit fortsatt press på kostnader vil gi mindre og mellomstore bankar framleis insentiv til å slå seg saman til større einingar.

Strukturendringar er heller ikkje noko nytt i bransjen. Frå 1960 til 1990 forsvann 450 sparebankar, og 50 forretningsbankar. Fusjonar bidreg til å skape meir effektive bankar, men har óg ei nedside: for mange fusjonar kan hemme kreditt-tilgongen små lokalsamfunn og skade konkurransen.

I tillegg kjem debatten om Sparebankutvalet sin rapport. Finanstilsynet og Norges Bank har gitt si støtte til forslaga, medan sparebank-Noreg er generelt kritiske. Mellom anna er frykta at bankane vil pressast mot å konvertere til aksjesparebankar og at det vil ytterlegare akselerere fusjonsprosessar og svekke lokal forankring. Høyringsfristen er utgått, men me veit førebels ikkje om saka vil handsamast av noverande regjering i vårsesjonen, eller skyvast til etter valet.

Me heiar på eit mangfald i bank-Noreg. Fusjonar er langt på veg bra, og det er rom for fleire. Men eit mangfald av selskap er bra for både kundar og investorar.

Derimot, og til sjuande og sist: resultata som blir levert er det som tel for avkastninga i marknaden. Og det er det som er det viktigaste når me vurderar attraktiviteten til norske bankar. Bankane har i mange år levert gode resultat, og me trur at tilhøva ligg godt til rette for at dette skal fortsetje i framtida. Me fortsetter difor å vere positive til bankane på lang sikt og gler oss til gode resultat i åra som kjem.

Med vennlig hilsen
Magnus Vie Sundal, CFA
Porteføljeforvalter, Borea Asset Management