Finansmarknaden er uroleg og børsane fell. Hittil i april er USA-børsane ned 10%. Europa og Noreg er ned 7-8%. Dette kjem i tillegg til nedgong i mars, og spesielt for amerikanske børsar har 2025 hittil vore eit raudt år.

Årsaka finn me i USA sin handelspolitikk. Som omtalt i førre månedsrapport, har frykt for auka tollsatsar gjeve oss drypp av børsfall i vår, men frykten har auka i kjølvatnet av President Trump sin «Liberation Day», 2. april 2025. I talen sin kunngjorde han høge tollsatsar på resten av verda, som den amerikanske presidenten meiner utnyttar USA. Det Trump omtalar som subsidiar er i realiteten eit handelsunderskot, altså at USA importerar meir enn dei eksporterar. Dei brukar meir enn dei skapar, og aukar dimed statsgjelda. Då han presenterte kva tollsatsar utlandet legg på amerikanske varer, var det då heller ikkje reelle tollsatsar han viste til, men eit måltal på kor stor nettoimport USA hadde mot dei forskjellege landa.

Etter planen skal dei nye tollsatsane gjelde frå 9. april. Då vil USA sin gjennomsnittlege tollsats på importvarer vere på 22,5%, som er det høgaste sidan 1909, ifølge Yale-universitetet. Trump har bedt omverda om å ikkje gjengjelde, men Kina har førebels svart med å pålegge amerikanske varer importtoll på 34%.

Børsfallet reflekterer frykta for lågare økonomisk vekst, i det nye skatteregimet me no går inn i. Importtoll er nemleg dette – ei skatt på forbruk. Den blir delvis betalt av innanlandske konsumentar, som må betale meir for ei vare enn tidlegare (ettersom importøren må betale ei toll til staten og vil difor krevje høgare betalt av sine kundar), men som óg råkar omverda: høgare pris til sluttkunde vil typisk redusere etterspurnad og internasjonal handel. Det betyr at varer som ikkje blir etterspurd må finne andre marknader, typisk med lågare betalingsvilje.

Brei pessimisme. 93% av dei spurde økonomane i ei Bloomberg-undersøking seier at dei ventar lågare amerikansk vekst som følje av politikken. 87% ventar at politikken vil bidra til høgare inflasjon det komande året. Etter ei lengre periode med oppgong på børsen var det prisa inn betydeleg vekstforventningar til børsnoterte selskap, særleg i USA. Når ein ikkje lenger trur på den same veksten, er det fallhøgde.

Figuren under viser forskjellege kombinasjonar av marknadsprising (antall gonger inntening) og nivå av inntening i amerikanske børsnoterte selskap. Dersom børsen vert prisa til mange gonger inntening (som det siste året) eller innteningsveksten blir god, er det rom for rask innhenting. Om børsen blir prisa på lågare "multiplar" eller med nullvekst eller negativ vekst i inntening, er det rom for ytterlegare børsfall.

Sentralbanken er i ei vanskeleg situasjon: vanlegvis blir renter sett ned for å støtte økonomisk vekst i krevjande tider. Dersom inflasjonen vedvarer, blir det derimot vanskelegare for sentralbanken å kutte renta. Fredag uttala Jerome Powell, sjef i Federal Reserve, at sentralbanken ikkje har hastverk med å kutte renta. På kort sikt er frykten økonomisk «stagflasjon», som tidlegare New York Fed-sjef, Bill Dudley, skriv om i ein Bloomberg-kommentar i dag: stagnasjon og inflasjon. Frå eit økonomisk perspektiv kan me sjølvsagt stille spørsmål til om denne historia vil slå til som frykta. Om staten auka momsen på varer betydeleg, og dermed stramma inn på økonomien sin etterspurnad, ville me nok venta lågare vekst og difor lågare inflasjon. No ventar me derimot lågare vekst og høgare inflasjon. I praksis er ikkje dei to dømene så forskjellege. Kan hende glir situasjonen her over i ein vanleg resesjon, der lågare vekst gir lågare inflasjonsimpulsar.

Om tollfrykt forårsakar børsfallet, er det naturleg å spørje seg sjølv kva som kan endre seg? Er dette berre eit forhandlingsutspel? Vietnam, som er pålagt 46% toll under det nye regimet, har kome med eit tilbod å fjerne eigen importtoll, for at USA skal snu. Dette har førebels blitt avvist og Trump sin rådgjevar, Peter Navarro. Han uttalte nyleg at «This is not a negotiation» og at «If you simply lowered our tariffs and they lowered our tariffs to zero, we’d still run about $120 billion trade deficit with Vietnam». Her ligg kanskje litt av problemet: handelsunderskotet er ikkje noko som forsvinn på eit blunk, sjølv om tollsatsar vert sett til null. Dersom det er handelsoverskot Trump styrer etter, er det inga snar løysing i sikte, med mindre amerikanarar flest vil kutte kraftig ned på konsumet sitt, eller administrasjonen lukkast med ein kraftig devaluering av dollaren. Det same inntrykket får me frå dagens Trump-melding på nettstaden TruthSocial: ein President som ser ut til å halde fram på uendra kurs.

Men samstundes kjem det meldingar som tyder på det motsette: I samtale med Japan sin statsminister har Trump sagt at «tough but fair parameters are being set» for forhandlinger om tollsatsane. Frå europeisk hald har Ursula von der Leyen uttalt at «Europe is always ready for a good deal», og foreslår null toll på industrivarer.

Marknaden leitar med lykt og lupe etter retning: i ettermiddag steig børsane kraftig på melding om at administrasjonen vurderte å utsetje tollane i 90 dagar, før Det Kvite Hus gjekk ut og dementerte dette som «fake news».

Det er umogleg å spå framtida, og ingen veit om børsen skal opp eller ned i morgon. Bevegelsane me ser i marknaden no er ekstreme. Berre i dag har amerikanske tiårige statsrenter stige 0,34 prosentpoeng intradag. Nasdaq-børsen gjekk frå -6% i futures-marknaden, til +4% då børsen opna og meldingar om toll-utsetjing kom.

Kan marknaden bli enda billegare? Absolutt. Ingen veit kor langt ned me skal før det snur. Ikkje berre handlar dette om menneskeleg psykologi - det handlar óg om kva signal som kjem innan politikken, og einkvar ekspert som hevdar å vite kva som vil skje her, tek seg mildt sagt vatn over hovudet.

Men saka er dette: I det lange løp gir breie aksjemarknader god avkastning, og samanlikna med for ein månad sidan er aksjer no på rabatt. Dersom du historisk hadde kjøpt USA-børsen etter 17% kursfall (som no), hadde du i 11 av 15 tilfeller hatt god, positiv avkastning dei påfølgande 2 åra. Hadde du kjøpt Oslo Børs etter 12% børsfall (som no), hadde du hatt positiv avkastning påfølgande 2 år i 10 av 12 tilfeller. Unntaka i nyare tid er dot-com og finanskrisa.

Holdt du hodet kaldt og investerte i den breie norske aksjemarknaden i dei verste dagane under pandemien, hadde du framleis hatt om lag 120% avkastning, sjølv etter fallet dei siste dagane.

Me veit at me aldri vil treffe toppar og botnar perfekt. Difor går me gradvis inn og ut av marknadane, samstundes som me overvåker porteføljene tett, og passar på at fonda våre til einkvar tid er samansett av dei verdipapira me har størst tru på.

I mellomtida er det greit å ta ein titt ut vindauget og nyte vårsola. Verda framstår tidvis å vere i stor endring, men det meste er framleis som før.

Med vennlig hilsen
Magnus Vie Sundal, CFA
Porteføljeforvalter, Borea Asset Management